Blog

1. Girizgah

Ülkemizde tarım ve hayvancılık sektöründe çalışan kişi sayısı oldukça yüksektir. Bu alanda çalışan kişilerin genellikle tek geçim kaynağı da bizzat faaliyetini sürdürdükleri tarım veya hayvancılıktır. Tarım ve hayvancılık sektörü niteliği itibariyle, sürekli olarak çevresel ve doğal değişkenlerden doğrudan etkilendiğinden, bu alanda çalışan üreticilerin tüm emeklerinin bir anda boşa gitme riski her zaman vardır. 

Örneğin, üzüm yetiştiriciliği yapan bir çiftçi, bir yıl boyunca yoğun mesai ve emek vererek, ciddi masraflar yaparak ve ürününün başına bir şey gelmemesini umarak hasat zamanı beklemektedir. Fakat dolu veya don gibi istenmeyen bir olay beş veya on dakikalığına bile meydana gelse, bir yıl boyunca harcanan emek, zaman ve paranın heba olması gibi çok ağır bir netice ortaya çıkabilmektedir. İşte bu gibi durumlarda üreticilerin zararlarını en aza indirecek çözüm, yetiştirilen ürün veya hayvanın sigortalanmasıdır. Şu anda dokuz farklı üretim alanında Devlet destekli tarım sigortaları bulunmaktadır. Üreticiler Devlet destekli tarım sigortasından yararlamak istediklerinde bu alanda faaliyet gösteren bir sigorta acentesine başvurarak süreci başlatmakta ve makul düzeylerde prim ödemesi yaparak ürünlerini ve dolayısıyla emeklerini büyük ölçüde güvence altına almaktadırlar. 

2.Tarım Sigortası Nedir

Tarım sigortası, üreticilerin mevzuatta belirtilen birtakım riskler nedeniyle tarımsal ürünlerinin, büyükbaş veya küçükbaş hayvanlarının, arılarının, su ürünlerinin veya kümes hayvanlarının uğrayacağı zararların tazmin edilmesini temin etmek üzere sigortacı acente ile yaptıkları sigorta sözleşmelerinin genel adıdır. 

Üreticilerin hangi ürünlerinin sigorta kapsamına alınacağı, sigorta acentesi ile üreticinin yapacağı sözleşme ile belirlenmektedir. Uygulamada sigorta şartlarını belirleyen sözleşmeye sigorta poliçesi denmektedir. Sigorta poliçesinin acente tarafından onaylanıp üreticiye teslimi ile üreticinin ürünleri sigortalanmaktadır. 

Üretici ve acentenin hangi konularda sigorta sözleşmesi yapabileceği ise 5363 sayılı Tarım Sigortaları Kanunu’nda açıklanmaktadır. Bu kapsamda, üreticiler, Kanun’un verdiği yetkiye istinaden Devlet Destekli olarak çıkartılan; Bitkisel Ürün Sigortası Genel Şartları, Sera Sigortası Genel Şartları, Büyükbaş Hayvan Hayat Sigortası Genel Şartları, Küçükbaş Hayvan Hayat Sigortası Genel Şartları, Kümes Hayvanları Hayat Sigortası, Genel Şartları, Su Ürünleri Hayat Sigortası Genel Şartları,  Arıcılık Sigortası Genel Şartları, Köy Bazlı Kuraklık Verim Sigortası Genel Şartları, Gelir Koruma Sigortası Genel Şartlarında belirtilen ürünlerinin, seraların, tarımsal yapıların, tarım alet ve makinelerinin gerçekleşmesi muhtemel birtakım risklere karşı zarara uğramasını teminat altına alabilmektedirler. 

Tarım sigortası ile teminat kapsama alınacak bitkiler, bitkisel ürünler ve seralar, tarımsal yapılar, tarım alet ve makineleri ile çiftlik hayvanları için hangi tür risklerin teminat kapsamına alındığı ise, Kanun’un 12’nci maddesinde açıklanmaktadır. Buna göre üreticiler, ürünlerini kuraklık, dolu, don, sel, taban suyu baskını, fırtına, hortum, deprem, heyelan, yangın, kaza ve zararlılar ile hayvan hastalıklarının neden olacağı zararlar ve/veya tarım sektörü bakımından önemli görülecek diğer risklere karşı teminat altına almaktadırlar. 

3.Tarım Sigortasında Mevcut Yasal Düzenleme

Tarım sigortalarının yasal dayanağı, başta Türk Ticaret Kanunu olmak üzere, 5363 sayılı Tarım Sigortaları Kanunu, Tarım Sigortaları Uygulama Yönetmeliği, Tarım Sigortaları Havuzu Çalışma Usul Ve Esasları Hakkında Yönetmelik ve bu yasal düzenlemelere dayanılarak çıkartılan dokuz adet Genel Şartlar düzenlemesidir. 

• Bitkisel Ürün Sigortası: Bu sigorta ile kapsama alınan risklerin, Çiftçi Kayıt Sistemine (ÇKS) kayıtlı olan parsellerde (açık alan) yetiştirilen bitkisel ürünlerde ve/veya meyve ağaçları, çay ve asmaların kendileri ile fidanlarında, süs bitkisi fidanlarında, bağ ve meyve bahçeleri için dolu ağı ve örtü ile destek (telli terbiye) sistemlerinde; doğrudan neden olacağı maddi zararları sigorta bedeline kadar teminat altına alır.

• Sere Sigortası: Bu sigorta ile kapsama alınan risklerin, Örtü Altı Kayıt Sistemine uygun olarak, kayıt altına alınan ve risk değerlendirmesi sonucunda, sigortaya kabulü uygun görülen seralara ve içindeki ürünlere poliçede belirtilen risklerin, doğrudan neden olacağı maddi zararları, sigorta bedeline kadar teminat altına alınmıştır.

• Büyükbaş Hayvan Hayat Sigortası: Bu sigorta ile kapsama alınan Tarım ve Orman Bakanlığı kayıt sistemine kayıtlı büyükbaş hayvanlarda, A.2 maddesinde belirtilen haller nedeniyle meydana gelen zararlar yazılı esas ve şartlara göre karşılanır.

• Küçükbaş Hayvan Hayat Sigortası: Bu sigorta ile kapsama alınan Tarım ve Orman Bakanlığı kayıt sistemine kayıtlı küçükbaş hayvanlarda, A.2 maddesinde belirtilen haller nedeniyle meydana gelen zararlar yazılı esaslara ve şartlara göre karşılanır.

• Kümes Hayvanları Hayat Sigortası: Bu sigorta ile kapsama alınan, Tarım ve Orman Bakanlığı kayıt sistemine kayıtlı bio güvenlik ve hijyen tedbirleri alınmış, kapalı tesislerde yetiştirilen kümes hayvanları ile açık ve yarı açık sistemde yetiştirilen kümes hayvanlarında, A.2. maddesinde belirtilen haller nedeniyle meydana gelen zararlar yazılı esas ve şartlara göre karşılanır.

• Su Ürünleri Hayat Sigortası: Bu sigorta ile kapsam dâhilinde, Su Ürünleri Kayıt Sistemine (SKS) kayıtlı tesislerde yetiştiriciliği yapılan su ürünleri türleri ile kafes ve ağlarda, A.2 maddesinde belirtilen haller nedeniyle, meydana gelen zararlar yazılı esas ve şartlara göre karşılanır.

• Arıcılık Sigortası: Bu sigorta ile kapsama alınan riskler sebebiyle, Arıcılık Kayıt Sistemine (AKS) kayıtlı olan plakalı kovanlarda meydana gelen zararlar yazılı esas ve şartlara göre karşılanır.

• Köy Bazlı Kuraklık Verim Sigortası: Bu sigorta ile kapsama alınan risklerin, Çiftçi Kayıt Sistemine (ÇKS) kayıtlı kuru tarım alanlarında üretimi yapılan buğday, arpa, çavdar, yulaf, tritikale, nohut, kırmızı mercimek ve yeşil mercimek ürünleri ile bu ürünlerin sertifikalı tohumluk ürünlerinde köy genelinde doğrudan neden olacağı verim kaybı, Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) ve Tarım Sigortaları Havuzu verileri esas alınarak tespit edilen köyün eşik verim değerine kadar teminat altına alır. 
• Gelir Koruma Sigortası: Bu sigorta ile Tarım Sigortaları Havuzu (Havuz) tarafından, ekimi yapılacak buğday ürününde; bu Genel Şartlar kapsamında teminat altına alınan hallere bağlı olarak meydana gelecek verim değişimi ve hasat sonrası oluşan ürün fiyatının beklenen fiyattan farklı olması nedenlerine bağlı gelir kaybı riski teminat altına alınır.

4.Tarım Sigortası Ödemesi Başvurusu

Tarım sigortası yapılan bir üründe sigorta ödemesinin eksiksiz şekilde alınabilmesi için üreticilerin dikkat etmesi gereken en önemli husus, üründeki hasar tespitinin doğru, hatasız ve zamanında yapılmasıdır. Hasar tespitinin doğru şekilde yapılması bakımından ise öncelikle ürünlerde hasara neden olay hemen TARSİM’e bildirilmelidir. Sigorta ettiren/sigortalı, hak kayıplarına uğramamak için hasar ihbarını, sigorta şirketi ya da acentesi aracılığıyla veya kendisi, rizikonun gerçekleştiği tarihten itibaren teknik olarak hasar tespitinin doğru, hatasız ve zamanında yapılmasını sağlayacak en kısa sürede, poliçede belirtilen şekillerde Tarım Sigortaları Havuzuna bildirmek zorundadır. Ancak; bu süre, rizikonun gerçekleşme tarihinden itibaren don hasarlarında 10 günü, diğer hasarlarda 15 günü aşamaz. Poliçe bitiş tarihinden itibaren 15 gün geçtikten sonra hasar ihbarı yapılamaz.

Tarım sigorta ödemesi alınmasının en önemli şartı, sigorta ile teminat altına alınan ürünlerin don, dolu, yangın, kuraklık, hastalık veya zehirlenme gibi bir rizikonun gerçekleşmesi sebebiyle zarara uğramasıdır. Uğranılan bu zararla ilgili ödeme alabilmek için, ayrıca gerçekleşen olayın ve uğranılan zarar miktarının ispat edilmesi gerekmektedir. Devlet destekli tarım sigortalarında sigorta ödemesini yapacak olan kurum TARSİM’dir. Fakat uygulamada bazen sigorta acentelerinden ücret talep edildiği, hatta sigorta acenteleri taraf gösterilerek davalar açıldığı görülmektedir. Yargıtay’ın yerleşik içtihatlarına göre devlet destekli tarım sigortalarında ödeme talebinin ve davanın yasal muhatabı TARSİM’dir. TARSİM’in taraf gösterilmediği davalar reddedilmektedir. 

Sigorta ödenmesi için yapılan başvurularda TARSİM, bir eksper atayarak sigorta edilmiş ürünlerde; teminat kapsamında meydana gelen hasarın nedeni, niteliği ve miktarını tespit eder. Taraflar zarar miktarında anlaşamadıkları takdirde, sigortalı ikinci bir hasar tespiti yapılması için ilk tespit tarihinden en geç 7 gün içinde, TARSİM’den yazılı olarak talepte bulunur. Tarım Sigortaları Havuzu, talebin kendisine ulaştığı tarihten itibaren, 5 gün içinde, Tarım Sigortaları Havuzu eksperini atar.

Bu şekilde kesinleşen hasar oranı üzerinden üreticinin alacağı hesaplanarak, hasar dosyasının tamamlanmasından sonra, kesinleşmiş olan tazminat miktarı, Bitkisel Ürün Sigortaları bakımından en geç 30 gün içerisinde sigortalıya ödenir. Rizikonun gerçekleşmesinin, sigortalı ürün üzerindeki sonuçlarının tespit edilebilmesi için ürünün fenolojik evre olarak hasat döneminin beklenmesi zorunludur. Tazminat, hasat tarihinden önce ödenmez. Ancak, ürünün tamamen hasarlanması halinde tazminat sigortacılık ilkeleri dahilinde poliçe bitiş tarihinden önce ödenir.

Uygulamada sigorta ödemesi başvurularında mağduriyet yaratan hususlardan birisi, TARSİM’e karşı icra takibi veya dava açılabilmesi için hasar dosyasının tamamlanmasının beklenilmesinin zorunlu olmasıdır. Tarım Sigortası Genel Şartları incelendiğinde görüleceği üzere, TARSİM’in hasar dosyasını hazırlaması bakımından herhangi bir sınırlayıcı süre belirlenmemiştir. Mevzuatta mevcut olan bu boşluk nedeniyle sigorta yaptıran ve kendisine ödeme yapılmasını bekleyen üreticiler mağduriyet yaşamaktadır. 

Kanaatimizce Karayolları Zorunlu Mali Mesuliyet Sigortasında sigorta şirketine başvuru sonrası cevap için tanınan 15 gün benzeri bir süre tarım sigortaları bakımından da tanınarak bu alandaki sorun giderilebilir. Aksi takdirde üreticilerin hasar dosyası hazırlığının çok uzamasından dolayı TARSİM’e karşı yasal yollara başvurmaları halinde, ilgili yargı makamının mevzuattaki boşluk nedeniyle dava konusu taleple ilgili karar vermede zorlanacağı aşikardır. 

5.Görevli ve Yetkili Mahkeme

Bitkisel Ürün Sigortası Genel Şartlarının C.9. maddesine göre, sigorta sözleşmesinden kaynaklanan uyuşmazlıklarla ilgili olarak, uyuşmazlık konusu olayın üyelik tarihinden sonra meydana gelmiş olması halinde, Sigorta Tahkim Komisyonuna başvurulabilir. 5684 sayılı Sigortacılık Kanunu’nun 30’ uncu maddesinin on ikinci fıkrasında belirtilen tutara kadar olan kararlar her iki taraf için de kesindir. Sigorta Tahkim Komisyonuna başvuru ile ilgili ayrıntılı bilgi www.sigortatahkim.org adresinden edinilebilir.  

Sigorta sözleşmesinden doğan anlaşmazlıklar nedeniyle, ilgili taraflar aleyhine açılacak davalarda yetkili mahkeme, Tarım Sigortaları Havuzu merkezinin veya sigorta şirketi/acentesinin ikametgâhının veya rizikonun gerçekleştiği yerin bulunduğu il merkezinde; Tarım Sigortaları Havuzu ya da sigorta şirketi/acente tarafından açılacak davalarda ise, davalının ikametgâhının bulunduğu yerin il merkezindeki ticaret davalarına bakmakla görevli mahkemedir.

Hukukun çeşitli alanlarında yazılmış bulunan diğer makalelerimize ulaşmak için blog sayfamızı ziyaret edebilirsiniz.