Blog

Hukukta faiz türleri hakkında ayrıntılı açıklamalarımıza geçmeden önce, genel anlamda faizin ve hukuki anlamda faizin ne anlama geldiğini açıklamamız faydalı olacaktır. Şöyle ki, genel anlamda faiz, Türk Dil Kurumu sözlüğünde, “işletmek için bir yere ödünç verilen paraya karşılık alınan kâr; ürem, nema” şeklinde tanımlanmaktadır. Hukuki anlamda ise faiz, “alacaklının, verdiği borca karşılık, kazanç sağlamak veya enflasyon gibi nedenlerle verdiği borçtan dolayı zarara uğramamak amacıyla borçlusundan istemeye hakkı olduğu karşılık” şeklinde tanımlanmaktadır[1].

Hukukta faiz; akdi faiz-kanuni faizi, anapara faizi-temerrüt faizi, basit faiz-birleşik faiz, adi işlerde faiz-ticari işlerde faiz, reeskont faizi, avans faizi, mevduata uygulanan en yüksek faiz gibi türlere ayrılmaktadır. Hukuki işlemlerde en çok uygulanan faiz türleri ise, anapara ve temerrüt faizi ayrımına ilişkin üst başlık kapsamında, kanuni faiz, ticari faiz ve mevduata uygulanan en yüksek faizdir.

Akdi faiz, sözleşme serbestisi kapsamında taraflarca kararlaştırılmış olan faiz türüdür. Akdi faiz olarak sözleşme içeriğinde anapara faizi ve/veya temerrüt faizinin uygulanması kararlaştırılabilir. Kanuni faiz, faizin talep edildiği fakat sözleşme ile şartlarının belirlenmediği durumlarda uygulanacak faizdir. Bu açıdan kanuni veya yasal faiz, faiz ödenmesi gereken fakat oranı taraflarca öncesinde belirlenmemiş durumlarda geçerli olan faiz türüdür. Günümüzde hukuki işlemlerde en fazla uygulanan faiz türü kanuni faizdir. 30.12.2005 tarihli ve 26039 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Bakanlar Kurulu uyarınca kanuni faiz oranı yıllık %9’dur.

Anapara faizi, borçluya bir miktar para ödünç verilmesi veyahut diğer bir hukuki ilişki nedeniyle borçlu olunması durumunda, borcun vadesi gelene kadar ödenmesi kararlaştırılan faiz türüdür. Temerrüt faizi ise, bir para borcunun vadesinde ödenmemesi nedeniyle temerrüde düşülmesi sonrasında borcun bütünüyle tahsiline kadar işlemekte olan faiz türüdür.

Basit faiz, birleşik faizin söz konusu olmadığı durumlar için teorik olarak yapılmış bir tanımlamadır. Basit faiz, faiz yürütülmesine konu bir işlem için, belirlenen süre ve oran nispetinde normal bir faiz işletilmesidir. Birleşik faiz ise, halihazırda işlemekte olan faizin dönemler halinde anaparaya eklenmesi ve ortaya çıkan nihai miktara tekrardan faiz işletilmesi anlamına gelmektedir.

Adi işlerde faiz, Türk Ticaret Kanunu’nda belirtilen ticari işler dışında kalan ve Türk Borçlar Kanunu ve 3095 sayılı Kanun’da düzenlenen diğer hususları kapsamaktadır. Ticari faiz ise, kural olarak ticari işlemlere, TTK’da düzenlenen işlere ve bir ticari işletmeyi ilgilendiren bütün işlemlere uygulanan faizdir. TTK m. 19’a göre, “Bir tacirin borçlarının ticari olması asıldır.” Bu sebeple tacirin borçlarına ticari faiz işletilmesi esastır. Fakat gerçek kişi tacirler bakımından Kanun’da istisna getirilmiş olup, gerçek kişi tacir, işlemi yaptığı anda bunun ticari işletmesiyle ilgili olmadığını diğer tarafa açıkça bildirdiği durumlarda veya işin ticari sayılmasına durum elverişli olmadığı hallerde ortaya çıkan borca ticari faiz uygulanması mümkün değildir. Ticari işlerde faiz oranı, anapara ve temerrüt faizi bakımından taraflarca sözleşme ile serbestçe kararlaştırılabilir. Bu açıdan akdi ticari faiz oranının herhangi bir üst sınırı bulunmamaktadır. Fakat ticari işlerde de olsa, sözleşme ile taraflar belirli bir faiz oranı kararlaştırmamışlarsa, kanuni faiz oranından fazlası talep edilemeyecektir. Ticari işlerde kanuni anapara faizi oranı %9’dur. Ticari işlerde kanuni temerrüt faiz oranı ise, 1 Temmuz 2023’ten itibaren yüzde 16,75 olarak belirlenmiştir. Ayrıca taraflar, ticari işlerde, bir önceki yılın 31 Aralık günü TCMB’nın kısa vadeli avanslar için uyguladığı faiz oranı üzerinden de temerrüt faizi isteyebilir.

Avans faizi, bir üst paragrafta ticari faiz konusunda kısaca bahsedildiği üzere, bankaların, TCMB’dan aldıkları borç paralar karşılığında ödedikleri faize denmektedir. Avans faizinin önemi, ticari temerrüt faizi talep edilen hallerde, faiz oranının avans faizi için belirlenen oran üzerinden istenilebilmesidir. Reeskont faizi de yine ticari işlemlerde gündeme gelmekte, bankaların müşterilerinin senetlerini iskonto etmek suretiyle kaynak yaratarak, söz konusu senetleri TCMB’ye reeskont etmeleri durumunda ortaya çıkmaktadır. Gerek avans faizi gerekse reeskont faizi, uygulamada ticari faiz kapsamına alınan faiz türlerindendir.

Mevduata uygulanan en yüksek faiz, işçilik alacaklarına ilişkin olarak açılan davalarda ve icra takiplerinde karşımıza çıkmaktadır. Bu kapsamda, işçilik alacaklarından ücret alacağı, kıdem tazminatı, fazla çalışma ücreti, hafta tatili ücreti, ulusal ve genel bayram tatili ücreti, dini bayram tatili ücreti, boşta geçen süre ücreti alacaklarında mevduata uygulanan en yüksek faiz istenebilir. 4857 sayılı İş Kanunu’nun 34’üncü maddesine göre, “Gününde ödenmeyen ücretler için mevduata uygulanan en yüksek faiz oranı uygulanır.”

İşbu yazımızda, hukuk uygulamasında yeterince bilinmeyen ve zaman zaman kafa karışıklığına neden olan “ hukukta faiz türleri ” bağlamında kısa bir hukuki inceleme yapmak istedik. Benzer hukuki içeriklerle ilgili diğer yazılarımız için blog sayfamızı ziyaret edebilirsiniz.

[1] Ejder YILMAZ, Hukuk Sözlüğü, Yetkin Yayınları, Ankara.